Yahudi Tarihinin Birinci Elden Kaynakları ve Tarihçilik

Dilara Kahyaoğlu

2014

Amaç:  Yahudi tarih ve tarihçiliği üzerinden tarihçilik yöntem ve sorunlarını tartışır.

Kilit Beceriler: Analiz, Tartışma, Çıkarımda Bulunma, Eleştirel Düşünme, Araştırma

Kaynak 1: 

“İbrani Kutsal Kitabı”

Yahudileri ve Yahudiliği anlamaya çalışan herhangi bir yaklaşım, İbrani Kutsal Kitabı’na ön planda yer vermelidir. Fakat Kutsal Kitap, en azından ilk bölümleri, tarihsel bir kayıt değildir. Sadece önceki olayların bir yorumunu ileri sürer, bir destan harmanıdır, şiir ve propagandadır, en azından ulusal kökenler hakkında, açığa çıkardığı kadarını örten biçimleyici bir mitostur. Onun tarihsel önermelerini sınayacak araçlardan yoksunuz ve gerçek olaylarla, bunların kronolojisi, karmaşık bir anlaşmazlığın konusudur. Arkeoloji ve komşu halkların kayıtları, kuşkusuz hikâyenin boşluklarını doldurmakta yardımcı olacaktır; ancak resim yine de karanlık ve bölük pörçük olmaya devam etmektedir.  

Lange, Nicholas de. «Yahudi Dünyası.» Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisi. S:14

Kaynak 2: 

Yahudi Tarihçi Josephus

Tarihin nesnel olarak incelenmesi ve doğru bir kronoloji kurulması, Yunanlılara özgü bir başarıdır. Bu, Yahudilerin Yunan dünyasının bir parçası haline gelmelerinden çok önce yapıldı ve zamanla Yahudilerin kendileri de bu alışkanlığa yakalandılar. Yahudiler tarafında yazılmış birçok Yunanca tarih çalışması hala yaşamaktadır ve bunların en büyüğü ve sonuncusu Josephus’un Romalılara karşı ilk savaş üzerindeki görüşleri (Yahudi Savaşı’nın Tarihi) ile birlikte Yahudi Arkeolojisi veya Yahudilerin Eski Zamanları’dır.

Josephus’un ölümünden sonra tekrar görece bir karanlığa gömülmemiz ve sadece Yunanlı-olmayan ve Yahudi-olmayan kaynaklardan elde ettiğimiz tesadüfi bilgiler veya arkeolojik buluşlarla aydınlanıyor olmamız da, bu eserlerin öneminin bir ölçüsüdür.

Lange, Nicholas de. «Yahudi Dünyası.» Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisi. S:14

Kaynak 3: 

“Ölü Deniz (Kumran) Yazmaları”

Ölü Denizin batı kıyısında, Eriha'nın yaklaşık on üç kilometre güneyinde, Kirbet Kumran adıyla bilinen harabeler "uzanır. Bu harabeler, neredeyse deniz seviyesiyle eşit yükseklikteki Yahuda Cölü'nde, kıraç ve çatlamış topraklar üzerindedir. Günümüzde dönemsel olarak turist kafilelerinin akınına uğrayan bu topraklar, genelde insansız, sessiz ve boştur. Oysa eski bir Yahudi cemaati aynı topraklarda yaşıyordu ve bir gün, ellerindeki değerli parşömenleri gizlemek için yakın çevrelerinde bulunan uçurumlara tırmanarak, bunları mağaralara saklamışlardı. Daha sonradan cemaat üyelerinden hiç kimse, parşömenleri almak için mağaralara dönmedi. Bunlar, iki bin yıl boyunca mağaralarda gizli kaldılar. 1948 yılında İsrail ve ABD kaynaklarından, İbranice ve Aramca elyazmalarının olağan dışı keşfiyle ilgili haberler yayılmaya başladı. El yazmaları İngiliz Mandacılığının son dönemlerinde 1947 ilkbahar ya da yaz aylarında Muhammed Dhib adlı bir Bedevi çoban tarafından keşfedildi.  1951-56 yılları arasında on mağara daha, yine çoğunlukla Bedeviler tarafından keşfedildi. Bugünkü bilimsel bakış, Kumran Yazıtları’nı kabaca MÖ 200 ve MS 70 arasına yerleştirir. Kumran Yazıtları, İbrani kutsal yazınları tarihinde yepyeni bir sayfa açılmasını sağlamıştır.

Vermes, Geza. Ölü Deniz Parşömenleri, Kumran Yazıtları. s: 25-40’tan derlenmiştir.

Kaynak 4: 

Kumran Vadisi ve Mağaraları 

Kumran Vadisi ve Mağaraları http://www.panoramio.com/ 

4 Numaralı Mağara  http://www.panoramio.com/ 

Kaynak 5: 

Geniza Geleneği ve Kahire Genizası

İbrani dilindeki Geniza sözcüğü, üzerinde Tanrı’nın adı yazan veya kutsal amaçlar için kullanılan belgelerin korunması için bunların genellikle toprağa gömülmesi yolundaki sofuca bir âdeti anlatır. Yahudi mezarlıklarında bir mezar yerinin de basitçe Geniza diye ayrılmış bulunması olağandışı değildir. Bununla beraber Kahire Genizası adıyla  tanınan hayret verici elyazmaları ve basılmış kitaplar yığını, bir mezarlıkta değil, bir sinagogda, Eski Kahire'de Fustad'daki Ben Ezra sinagogunda bulunmuştur. Bu buluşun tarihsel keşiflerin en heyecan vericilerinden biri olması, bazı olağandışı öğelerin birleşmesiyle meydana gelmektedir. Önce, sinagog çok eski, aşağı yukarı bin yıllık bir tarihe sahiptir, ikincisi, çatıda geniş bir depo odası vardı, dolayısıyla Geniza malzemesini toprağa gömmek gerekmiyordu. Üçüncüsü, iyi bilindiği gibi Kahire’nin iklimi parşömenlerin ve kâğıtların korunmasına fevkalade elverişlidir. Ve dördüncüsü, Kahire Geniza'sı yaşamı boyunca, Yahudi dünyasının diğer parçaları ile yakın dinsel, kültürel ve ticari bağlar içinde bulunduğundan, Yahudiliğin en önemli merkezlerinden biri oldu. Dolayısıyla, belgeler 1890'da bulunduğunda sadece yaşlarına göre değil, aynı zamanda olağanüstü bir tarihsel öneme sahiptiler. Bunların arasında 10. yüzyıl ve öncesinden 19. yüzyıl sonuna kadar uzanan dönemin Kutsal Kitap ve Talmudları, ayin duaları ve şiirleri, yasal ve edebi belgeleri, kişisel ve iş mektupları bulunuyordu. 

Lange, Nicholas de. «Yahudi Dünyası.» Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisi. S:18-19

Kaynak 6: 

Kahire Genizası'nı Keşfeden Solomon  Schechter 

Kahire Genizası'nı bulan Solomon  Schechter, Cambridge Üniversitesi Kütüphanesinde geniza malzemeleri üzerinde çalışırken. 1898.
Ayrıca bkz. http://cudl.lib.cam.ac.uk/collections/genizah

Kaynak 7: 

Geniza’da Bulunan Elyazmalarından Örnekler

 Geniza belgelerinin tarihleri 10. yüzyıldan başlamaktadır. Ancak bazı parçalar daha eskidir. Buradaki parşömenin üzeri yeniden yazılmak için kazılmıştır.
Alttaki yazı 6. yüzyıldan kalmadır. 
Yahudi Dünyası, Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisinden taranmıştır.

Bu elyazması Hazar hakanının atalarının Yahudiliği nasıl kabul ettiğini açıklayan anlatısından bir sayfadır. 
Yahudi Dünyası, Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisinden taranmıştır.

Kaynak 8: 

Yahudi Tarihçiliği : De Lange’ın Görüşleri

Josephus’tan sonraki dönem Yahudi tarihçiliği açısından karanlık bir çağdır. Ancak Aydınlanma’dan sonra Yahudiler kendi tarihlerini yazmaya başladı. Geleneksel Yahudilerin hayal kırıklığı duyma dönemi olan 1822’de Leopold  Zunz’un kurduğu Yahudilik Araştırmaları Dergisi’nden ismini alan Wissenschaft hareketi, modern araştırma yöntemleri uygulayarak; Yahudi tarihinin bilimsel olarak incelenmesinin yolunu açtı. Bu hareketin önderleri iki temel güdüye sahipti: Birincisi;  Zengin Yahudi geçmişine bağlanmakta zorluk çeken genç Yahudilerin ilgisini çekmek. İkincisi; Musevi olmayan dünyaya Yahudiliğin daha olumlu imgesini sunmak... Bu nedenle özellikle Ortaçağ’daki İspanya’nın seçkin felsefecileri ve şairleri üzerinden yapılan, İspanyol altın çağı anlatıları; mevcut güvensizliklere bir panzehir oluşturuyordu. 

Yahudi içsel gerilimleri de tarihsel araştırmaları etkiledi. Yahudiliğin, Ortodoks ve reformist kanatları arasındaki çatışma, Talmud ve Rabbaniler üzerinde yapılan araştırmaları yoğunlaştırdı. Zuns, eski zamanlardaki vaazlar üzerine seçkin bir inceleme yazdı ve reformcu ayinlerin tartışmalı vaaz uygulamasının, kiliseden kölece alınmış bir uygulama olmayıp, sinagogun en eski uygulamalarından biri olduğunu gösterdi.

Geçmişin, bugünkü sorunlara yanıt verip vermeyeceği tartışılabilir bir noktadır. Genellikle tarihe; politik ve dinsel peşin fikirleri desteklemek için başvurulmuştur. Günümüzde Yahudi tarihine olan ilginin yenilenmesi, sadece doğal bir merakın yansıması değildir. Akıl karışmalarına, yönelimlere ve fiziki kayıplara karşı bir güvence gereksiniminin sonucudur.

Nazi soykırımından beri “sağkalım” her yerde Yahudiler için bazen körleştirici bir tutkunun sınırına varan bir parola haline gelmiştir. Geçmişe duyulan bu denli yoğun ilgi; pekâlâ da gelecekle ilgili derin kaygıları yansıtıyor olabilir.

De Lange, Nicholas. «Yahudi Dünyası.» Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisi. S:17 ve 19’dan derlenmiştir. 

Kaynak 9: 

Yahudi Tarihçiliği : Ponting’in Görüşleri

Bu tarihle uğraşmak iki büyük sorunu içerir. Birincisi; Eski Ahit’in tarihi değil dini bir doküman olmasıdır. … 
İkinci sorun, dinle ilgilidir. Eski Ahit’in büyük ölçüde doğru olduğu ve [araştırmalar, kazılar sonucu elde edilen buluntular, belgeler gibi ] tüm ipuçlarının bu çerçevenin içine sokulması gerektiği,  “Batı” dünyasında yaygın olarak varsayılmaktadır.

Ponting, Clive. Yeni Bir Bakış Açısıyla Dünya Tarihi. 2011/2. S: 193

ARAŞTIRMA, ELEŞTİREL DÜŞÜNME, TARTIŞMA, YAZMA

1.       Bu çalışmada 9 farklı kaynak bulunmaktadır. Hepsini dikkatle inceleyerek öğrendiğiniz yeni bilgilerin listesini çıkarınız. İsimler, olaylar, fikirler, konular vb.

2.       Bunlardan hangisini özellikle araştırmak istersiniz? Saptayıp, araştırınız.

3.       Kaynaklara eleştirel yaklaşabilirsiniz… Kaynaklarda yer alan, anlamadığınız veya başkalarıyla tartışma ihtiyacı hissettiğiniz bir konu ve fikir oldu mu? Saptayıp sınıfta arkadaşlarınızla tartışınız. Ama daha öncesinde araştırma yaparak hazırlık yapmanız gerekecektir.

4.       8. ve 9. kaynakları yazan tarihçilerin görüşlerini karşılaştırınız. Farklı mı düşünüyorlar?

5.       Yukarıdaki metinlerden ve araştırmalarınızdan yararlanarak; a. genel olarak tarihçiliğin b. özel olarak da Yahudi tarihçiliğinin zorlukları, sorunları üzerine saptamalarda bulunarak, örneklerle desteklenmiş kısa bir fikir yazısı yazınız. 

****

*İbraniler/Yahudiler serisinin diğer çalışmalarına bkz.

Bir Kimlik Sorunu: Kim Yahudidir?
http://tarihegitimi.blogspot.com.tr/2016/04/bir-kimlik-sorunu-kim-yahudidir.html

Yahudilik, Millilik ve Evrensellik
http://tarihegitimi.blogspot.com.tr/2016/04/yahudilik-millik-ve-evrensellik.html

İbrani Tarihini ve Kültürünü İncelemek
http://tarihegitimi.blogspot.com.tr/2016/04/ibrani-tarihini-ve-kulturunu-incelemek.html



**Seri olarak hazırladığım* Fenikeliler ve İbraniler ile ilgili çalışmalarda, doğrudan başvurduğum kaynakların genel listesi aşağıdadır

*Fenike ve İbrani Serisi Listesi 2014

YARARLANILAN KAYNAKLAR
Malam, John ve Neil Morris, Resimli Dünya Tarihi, Alfa Yayıncılık, 2009

Kolektif, Dünya Harikalarını Keşfedin, Reader’s Digest, 2008

Moscani, Sabatino, Fenikeliler, Dost Kitabevi Yayınları, 2004

Diakov, V. ve S. Kovalev, İlkçağ Tarihi, Yordam Kitap, 2008, C. 1

“Çıkış,” Kitabı Mukaddes, Kitabı Mukaddes Şirketi, 1985

“Yahudilik,” Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi, Ana yayıncılık, 1990, C. 22

Blech, Rabi Benjamin, Geçmişten Günümüze Yahudi Tarihi ve Kültürü, Gözlem Gazetecilik, 2005

Davies, Norman, Avrupa Tarihi, İmge Kitabevi, 2011

Lange, Nicholas de, Yahudi Dünyası, Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, 2000

Johnson, Paul, Yahudi Tarihi. Pozitif Yayınları, 2001

McNeill, William H., Dünya Tarihi, Kaynak Yayınları, 1985

Ponting, Clive, Yeni Bir Bakış Açısıyla Dünya Tarihi, Alfa Yayıncılık, 2011

Roberts, J.M,, Dünya Tarihi, İnkılap Kitabevi, 2011

Vermes, Géza, Ölü Deniz Parşömenleri, Kumran Yazıtları, Nokta Kitap, 2005


ÇALIŞMADA KULLANILAN GÖRSELLERİN LİNKLERİ

http://tayfuntimocin.blogspot.com/2008/04/hannonun-seyir-defteri.html; erişim tarihi 26.07.2014

http://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Jerusalem_Ugglan_1.jpg; erişim tarihi 26.07.2014

http://www.vanderbilt.edu/travelfellowship/blogs/smith/wp-content/uploads/Israel-Western-
Wall.jpg; erişim tarihi 26.07.2014

http://www.panoramio.com/; erişim tarihi 26.07.2014

http://cudl.lib.cam.ac.uk/collections/genizah; erişim tarihi 26.07.2014

http://history.emory.edu/home/graduate/faculty-focus-areas/jewish.html; erişim tarihi 26.07.2014

****

Bu çalışma "Uygarlıklar Tarihi 1 Öğrenci ve Öğretmenler İçin Çalışma Kitabı" için hazırlanmış ve orada yayımlanmıştır.

Yazar adı belirtilmeden, aktif link verilmeden kullanılamaz, alıntılanamaz.